Hoe ga je als gezin om met de dood van een huisdier?

Artikel verschenen in Maison Slash - 01 Nov '2024 door Elke Vandebroek in Storyteller

Kak, jullie geliefde huisdier is gestorven. Of jullie kat, hond of nog een heel ander beestje heel oud geworden is, plots ziek of onverwachts weggerukt, het verdriet binnen jouw gezin kan groot zijn. Ook voor je kinderen is het misschien een eerste confrontatie met de dood. Een beetje afhankelijk van hun leeftijd kan dat allerlei vragen oproepen. Ook jij kan je heel bedroefd voelen. Is er eigenlijk wel genoeg geweten rond de rouw om huisdieren? Hoe kan je dat afscheid aanpakken en verwerken? Wij gingen praten met rouwdeskundige Vicky Van de Velde van Good Mourning om tips te krijgen hoe je als gezin kan omgaan met het heengaan van een huisdier. Lees dus zeker verder!

Good Mourning?

Vicky: ’Ik werk al 16 jaar als psycholoog in de palliatieve zorg rond rouw en levenseinde, zowel in ziekenhuizen, bij mensen thuis, als lesgever en nu als zelfstandige. Mensen zet ik graag aan het denken rond rouw en verlies. Dat hoeft niet altijd beladen te zijn, je kan er ook op luchtigere manier over praten. Er zit nog zo veel taboe op. . Het is mijn missie met mijn zaak "Good Mourning" om rouw meer bespreekbaar te maken en in te zetten op preventie, want een rouwproces kan ook goed verlopen. Ik vind het daarom ook echt een goed idee dat jullie ook de rouw om een huisdier willen belichten. 

Naast mijn werk als rouwdeskundige ben ik ook barista en heb ik een mobiele koffiebar. Ik wilde graag ook iets creatief doen. Een tasje koffie kan vaak een ingang zijn tot een goed gesprek.'

Wat is rouwen?

Vicky: 'Rouw is het zoeken naar manieren om een groot verlies te verwerken. Het is niet hetzelfde als een depressie. Dat is een psychische aandoening, een diagnose. Rouwen is een normale reactie op een abnormale situatie die je is overkomen. Het wordt nog te weinig gezien als iets normaals. Bovendien is het voor iedereen uniek. Je moet er op je eigen manier door. 

Rouw kan verdriet zijn, maar het kan ook boosheid zijn. Het kan van alles zijn. Wij bespreken rouw nu hier in de context dat er een huisdier gestorven is, maar het kan ook ruimer zijn. Rouwen is het verlies van iets of iemand waar je gehecht aan bent. Dat kan ook een vriendschap, een relatie, hoe een persoon vroeger was voor een ziekte of een verlies aan mobiliteit zijn, ...

Huisdieren betekenen voor veel mensen onvoorwaardelijke vriendschap. Ze luisteren altijd naar je, je kan er mee knuffelen en spelen. Een dier kan ook zelfvertrouwen geven en het verantwoordelijkheidsgevoel stimuleren. Voor veel mensen is een huisdier echt een deel van het gezin. Ook die beleving is voor iedereen anders. Hoe een gezin een huisdier heeft beleefd, gaat een stuk bepalen hoe je afscheid wil nemen en hoe het rouwproces is. Dat is heel individueel.'

Hoe praat je over een gestorven huisdier?

Vicky: ‘Het is niet nodig om je kind van in het begin te waarschuwen dat hun huisdier ooit gaat sterven. Het is wel belangrijk om eerlijk te zijn als het beestje ziek wordt. Ik zou aanraden open te communiceren, zodat kinderen het gevoel hebben dat ze betrokken zijn. Je kan ook best duidelijke taal gebruiken en concrete informatie geven. Je spreekt beter niet over "inslapen" of "weggaan". Jonge kinderen kunnen dat heel verwarrend vinden. 

Afhankelijk van hun leeftijd is het cognitief begrip van kinderen over de dood ook verschillend. Onder een leeftijd van vijf jaar snappen kinderen nog niet dat dood voor altijd is. Kinderen kunnen daardoor soms ook confronterende vragen stellen, maar dat is dus normaal. Ook in hun spel kunnen kinderen met de dood omgaan.

Als kinderen vragen of de poes zal doodgaan of dat de behandeling gaat aanslaan, ben je best eerlijk. Als je het nog niet weet, zeg dat dan ook. "De dokter zal er alles aandoen om de hond beter te maken, maar we weten nog niet of het gaat werken. Kan die doodgaan? Ja, misschien, maar ik ga jou altijd goed op de hoogte houden." Je kan ook in allerlei bewoordingen uitleggen wat “dood” precies betekent. "Het hartje klopt niet meer, het voelt koud aan, ze gaan niet meer bewegen, hij zal niet meer blaffen."'

Hoe willen we afscheid nemen?

Vicky: 'Bij een plots overlijden of een aanrijding, is het ook belangrijk dat je het zo snel mogelijk zegt. Bij jongere kinderen moet je natuurlijk niet alle gruwelijke details vertellen. Je kan wel een gesprek hebben over hoe jullie nog afscheid willen nemen. Moet je het dode dier nog tonen? Bij een gehavend lichaam moet je je afvragen wat voor zin dat heeft. Luister goed wat het kind wil en vooral waarom ze iets willen? "Waarom wil je de poes nog zien?" Soms zit daar iets anders onder. Vraag dus goed door, zodat je weet wat je kinderen nodig hebben om afscheid te kunnen nemen.

Als het diertje na het overlijden niet te gehavend is, kan het wel een optie zijn om fysiek afscheid te nemen, als je kind dat graag wil. We willen ons kind vaak beschermen, maar in het leven word je sowieso geconfronteerd met afscheid en verdriet. Het kan een kans zijn voor ouders om ons kind daarmee te leren omgaan. 

Hoe je het afscheid van een huisdier wil vormgeven, is heel persoonlijk. Je kan best met je gezin nadenken over wat jouw gezin nodig heeft. Sommige mensen willen een afscheidsceremonie houden, een hoekje in de tuin creëren, een herinneringsboek maken, assen bewaren in een sleutelhanger of ketting, … Als er nood is binnen het gezin om zoiets te doen, zou ik aanraden om dat ook te laten gebeuren. Maak ruimte om met je kinderen daarover na te denken. Kinderen kunnen ook heel mooie en creatieve dingen voorstellen. Sommige mensen willen ook liever niets doen, want dat hoeft dus niet. Er is geen moeten in rouw.

Er bestaan in Vlaanderen erkende dierencrematoria, maar ook begraafplaatsen voor dieren. Je kan die plekken online terugvinden, maar het bestaat dus nog niet overal. De regels over het cremeren en begraven van een dier zijn ook verschillend per gemeente. Wat mij belangrijk lijkt, is dat gezinnen binnen de regels het afscheid zo kunnen inrichten dat het past bij wat zij nodig hebben. Met creativiteit kan er veel, denk ik.'

Rouwen mag je tonen

Vicky: 'De weken na het overlijden kan er nog veel verdriet zijn. Het is belangrijk dat zowel ouders als kinderen hun verdriet mogen uiten. Als dat niet kan, ben je het rouwproces een stukje aan het verdringen. Kinderen zijn daarbij afhankelijk van de info die ze van volwassenen krijgen om te weten wat rouwen is. Als je als mama weent, toon je het aan je kind dat het ok is om verdrietig te zijn om de dood van je kat of hond. Je mag emotie tonen en je mag het ook benoemen. “Ik ben verdrietig, want ik mis de poes, maar straks zal het weer beter gaan, maar nu even niet. Mag ik een knuffel?” Kinderen doen ook graag iets concreet voor jou dan en kunnen daarmee om.

Jammer genoeg stoten mensen soms op onbegrip over hun verdriet over het verlies van een huisdier. Sommige mensen kunnen zich slecht inleven of voelen zich onmachtig als het gaat over rouw. Als buitenstaander kan je rouw en iemands band met een huisdier beter niet in hun plaats invullen. We mogen daar niet over oordelen. Het is beter om iemand vragen te stellen over hoe hun band met hun kat of hond was. Als je geen inleving kan tonen, riskeer je dat mensen zich niet gezien of gehoord worden in hun rouw. Rouwen is niet iets om je voor te schamen.'

Schommelen in rouw

Vicky: ‘De weken na een verlies gebeurt rouwen meestal in een schommelbeweging: rouwen, niet rouwen, je gedachten afleiden, … Bij een kind kan dat zijn rouwen, spelen,... Het kan raar lijken dat een kind het ene moment heel blij is en dan weer verdrietig is, maar dat is eigenlijk heel normaal.  Een hele dag vastzitten in diepe rouw is voor niemand vol te houden. Als je ziet dat je kind niet meer ontwikkelt of gedragsproblemen heeft of over een langere periode klachten heeft of als je partner niet meer “schommelt” dan kan het een idee zijn om naar een rouwdeskundige te stappen. 

Ik vind het moeilijk om te zeggen wanneer een nieuw huisdier aan de orde is. Het kan een goed idee zijn om er toch een tijdje over te laten gaan. Een nieuw huisdier kan niet dienen om de rouw om het verlies teniet te doen. Of er nu een nieuwe puppy is of niet, het verdriet mag er zijn. Je geeft best wel plek aan die emoties. Durf de vraag over de timing van een nieuw huisdier ook bespreken binnen je gezin.'